8. Sınıf Asitler ve Bazlar Konu Anlatımı

Giriş: Neden Asitler ve Bazlar Önemlidir?

Günlük yaşamımızda kullandığımız birçok madde asit veya baz özellikleri taşır. Örneğin, limondaki asit ekşi bir tat verirken sabunların bazik yapısı ellerimizi temizler. Peki, bu maddeler neden böyle özellikler gösterir? Asitler ve bazlar kimyasal dünyamızın temel taşlarındandır. Onları tanımak, anlamak ve nasıl kullanacağımızı bilmek hem bilimsel hem de günlük yaşam için çok önemlidir. Haydi fazla zaman kaybetmeden konu anlatımımıza başlayalım canlarım…

Asit ve Bazların Genel Özellikleri

Asitler:

• Suda çözündüğünde suya hidrojen iyonu (H⁺) veren maddelerdir.
• Ekşi bir tada sahiptirler. Örneğin, limon suyu ve sirke asidiktir.
• Metallerle tepkimeye girerek hidrojen gazı (H₂) açığa çıkarırlar. Bundan dolayı metal kaplarda saklanamazlar.
• Mavi turnusol kâğıdını kırmızıya çevirirler.
• Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir.
• Tahrip edici özellikleri vardır. Örneğin; Mermeri ve metali aşındırır, kumaşı deler ve deriyi yakar.
• Bazlarla tepkimeye girerek tuz ve su oluşturur. (Nötralleşme tepkimesi)
• pH değerleri 7 den küçük değerlere sahiptir.
• Ametallerin oksijenli bileşikleri asit özellik gösterir.
• Aspirin asidik bir maddedir.
• Asitler, dişlerin çürümesine neden olur.
• Asitli içecekler ülser, reflü ve gastrit gibi mide hastalıklarına neden olur.

NOT:

• Asitler genel olarak yapılarında “Hidrojen” bulundurur. Ancak bazı özel bileşikler vardır; NH₃, CH₄, H₂O gibi bileşiklerin yapısında hidrojen olmasına rağmen asit değildir.
• Bazı bileşikler ise yapısında hidrojen bulundurmaz fakat suda çözündüklerinde H⁺ iyonu oluştururlar. CO₂ bileşiği buna örnek olarak verilebilir.

Asitler günlük hayatta, sanayide ve birçok alanda kullanılmaktadır. Çoğunlukla karşılaşılan bazı asitler ve kullanım alanları aşağıdaki tabloda verilmiştir.

Günlük hayatta sıkça karşılaştığımız ve kullandığımız bazı asit örnekleri;

Bazlar:

• Suda çözündüğünde suya hidroksit iyonu (OH⁻) veren maddelerdir.
• Acı bir tada sahiptirler.
• Kaygan bir his bırakırlar. Örneğin, sabunlar ve deterjanlar baziktir.
• Kırmızı turnusol kâğıdını maviye çevirirler.
• Sulu çözeltileri elektrik akımını iyi iletir.
• Asitlerle tepkimeye girerek tuz ve su meydana getirir.
• pH değerleri 7 den büyük değerlere sahiptir.
• Metallere etki etmezler. (Amfoter metallere (Zn, Al) kuvvetli bazlar etki edebilir.)
• Cam ve porseleni aşındırır.
• Bazlar, kristal cam eşyaları zamanla matlaştırır.
• Metallerin oksijenli bileşikleri bazik özellik gösterir.
• Çikolata, mayonez, arap sabunu, cam silme sıvısı, hamur kabartma tozu, mide ilacı ve kül bazik maddelere örnektir.

🚀 FenHocam İle Başarıya Ulaş!

Fen Bilimleri derslerinde zorlanıyor musun? FenHocam ile birebir özel ders al, eksiklerini gider ve sınavlarda fark yarat!

📚 Şimdi başvur, geleceğine yatırım yap!

Detaylı Bilgi

NOT:

• Bazı bileşikler yapılarında OH^– iyonu bulundurmalarına rağmen baz değildir. Örneğin CH₃COOH baz değil asittir.
• Bazı bileşiklerin yapısında OH^– iyonu bulundurmamalarına rağmen bazdır. Örneğin NH₃ asit değil baz özellik gösterir.
• Temizlik malzemelerinin geneli bazdır. (Diş macunu, sabun, deterjan)

Bazlar günlük hayatta, sanayide ve birçok alanda kullanılmaktadır. Bazı bazlar ve kullanım alanları aşağıdaki tabloda belirtilmiştir.

Asitlik ve Bazlık: pH Değeri

pH Nedir?

• Bir çözeltinin asitlik veya bazlık seviyesini ölçen bir ölçektir.
• pH cetvelinde 0-14 arasında değerler yer almaktadır.
• pH değeri 3 den küçük olanlar kuvvetli asit özelliği, pH değeri 12 den büyük olanlar ise kuvvetli baz özelliği gösterir.
• pH 0-7: Asidik
• pH 7: Nötr (örneğin saf su)
• pH 7-14: Bazik
• Günlük yaşamda pH değerlerini öğrenmek için turnusol kağıdı, pH kağıdı veya dijital pH metre kullanılabilir.

Ayıraç (Belirteç / İndikatör)

• Ayıraç, bir maddeyi diğer bir maddeden ayırt etmemizi sağlayan maddelerdir.

Asit ve  Bazlarda Kullanılan Bazı Ayıraçlar

Asit ve Bazların Tehlikeleri ve Alınması Gereken Tedbirler

• Asitler ve Bazlar:

  • Asitler, deriyle temas ettiğinde yanıklara sebep olabilir.
  • Mide rahatsızlıklarında kullanılan antiasitlerin asidi nötralize ettiğini unutmayın.
  • Kuvvetli bazlar gözlere ve cilde zarar verebilir.
  • Asit ve bazları kullanırken, taşırken dikkat edilmesi gerekir.
  • Laboratuvar, mutfak, banyoda kullanılan asit ve bazların etkilerinden korunabilmek için eldiven takılmalı, gözlük kullanılmalıdır.
  • Asit ve bazların kullanımında birbiri ile karıştırılmamalıdır. Özellikle tuz ruhu ve çamaşır suyunu birbirine kesinlikle karıştırmamalıyız.
  • Temizlik yapılan ortamın iyice havalandırılması gereklidir.
  • Asit ve bazlar kullanılırken güvenlik işaretlerine dikkat edilmelidir. Ambalajında yazılan uyarılara uyulmalıdır.

Asit Yağmurları

Nasıl Oluşur?

Fosil yakıtların yanması sonucu atmosfere salınan kükürt dioksit (SO₂) ve azot oksitler (NO₂), su buharı ile birleşerek asitli yağmurlar oluşturur. Başka bir deyişle fabrika bacalarından, otomobil egzozlarından çıkan zehirli  gazlar (SO₂, NO₂, CO₂) havada yağmur damlaları ile birleşerek asit yağmurlarını meydana getirir. Asit yağmurunun pH değeri 5.6 dan küçüktür.

SO2  +   H2O   ------->   H2SO4  (Sülfürik asit)

NO2  +   H2O   ------->   HNO3   (Nitrik asit)

CO2  +   H2O   ------->   H2CO3  (Karbonik asit)

NOT:

• CO₂ oluşturduğu karbonik asit diğerlerine göre zayıf bir asittir.
• Asit yağmurlarında en zararlı bileşikler SO₂ ve NO₂ dir.
• Fosil yakıtlardan en zararsızı doğal gazdır. (Sadece CO₂ ve H₂O  oluşmaktadır.)

Sonuçları:

• Toprak ve su kaynaklarının asitlenmesi
• Toprakta yer alan kalsiyum, magnezyum ve potasyum elementlerini çözerek toprağı mineral bakımından fakirleştirir.
• Bitki örtüsünün zarar görmesi
• Tarihi eserlerin aşınması
• Deniz, göl sularına karışarak burada yaşayan canlıları olumsuz etkiler.
• Araçların ve metal yüzeylerin aşınmasına sebep olur.

Çözüm Önerileri:

• Temiz enerji kaynaklarına geçiş
• Fosil yakıt kullanımının azaltılması, yerlerine yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanılması
• Fabrika bacalarına filtre takılması
• Ağaçlandırma çalışmalarının artırılması
• Yeşil alanlar ve ormanlar artırılmalıdır.
• Sanayi tesislerinin bacalarına filtre takılmalıdır.
• Araçların bakımları zamanında yapılmalıdır.
• Kalorisi düşük yakıtlar yerine doğal gaz tercih edilmelidir.

Asitler ve Bazlar Konu Sonu Soruları

Soru 1:
Ahmet, kırmızı lahana suyu kullanarak bazı maddelerin asitlik veya bazlık durumunu test etmek istemektedir. Deney sonucunda şu gözlemleri yapıyor:

Ahmet’in gözlemleri doğrultusunda aşağıdaki çıkarımlardan hangisi yanlıştır?

A) Limon suyu asidiktir.
B) Sabunlu su baziktir.
C) Saf su nötrdür.
D) Kırmızı lahana suyu, yalnızca bazik maddelerin rengini değiştirir.

Soru 2:
Aşağıda verilen maddelerin hangi özelliği onları asit veya baz olarak sınıflandırmamızda etkili değildir?

A) Tadının ekşi veya acı olması
B) Turnusol kâğıdında renk değiştirmesi
C) Elektrik iletkenliği
D) Yoğunluğu

Soru 3:
Zeynep, fen bilgisi dersinde asit yağmurlarının etkilerini araştırmıştır. Aşağıdaki maddelerden hangisi asit yağmurlarının etkisi değildir?

A) Tarihi eserlerin yüzeylerinde aşınma
B) Toprakta bulunan minerallerin zarar görmesi
C) Atmosfere salınan karbon dioksit miktarının artması
D) Su ekosistemindeki canlıların zarar görmesi

Soru 4:
Bir öğrenci aşağıdaki maddelerin pH değerlerini ölçmüştür:

Buna göre aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

A) Gazlı içecek asidik özellik gösterir.
B) Diş macunu bazik özellik gösterir.
C) Sirke asidik bir maddedir.
D) Sabun nötr bir maddedir.

Soru 5:
Ayşe, kimyasal maddelerle çalışırken aşağıdaki önlemleri almıştır:

• Eldiven kullanmış
• Kimyasalları birbirine karıştırmamış
• Kimyasalların etiketlerini dikkatle incelemiş

Buna göre Ayşe’nin aldığı bu önlemler aşağıdaki risklerden hangisini en aza indirir?

A) Kimyasal yanıklar
B) Maddelerin renk değiştirmesi
C) Asitlerin ve bazların çözeltiler oluşturması
D) Maddelerin pH değerlerinin değişmesi